Şema Terapi Nedir?
Şemalar, çocuklukta başlayan ve yaşam boyunca sürekli tekrar eden dünyayı algılamamıza yarayan ve ihtiyaç duyduğumuz şeylere ulaşabilmek için geliştirdiğimiz kalıplardır. Şemalar bir kere meydana geldi mi kişi tarafından tek gerçek olarak algılanır ve değiştirilmesi oldukça zordur. Şema hayatı algılarken kullandığımız kısa yollar gibidir. Bir durumla karşılaştığımızda daha önce benzer bir durum sırasında edindiğimiz şema aktive olabilir ve daha hızlı tepki vermemize sebep olabilir. Dolayısıyla şema kavramı kendiliğinden olumsuz bir anlam taşımamaktadır. Ancak bazı şemalar çocukluk çağlarında uyumlu olsalar da yetişkinlik döneminde uyum bozucu olarak çalışmaktadırlar. İşte bu şemalar psikoterapinin konusunu oluşturmaktadır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalar on sekiz farklı uyum bozucu şema olduğunu ortaya koymuştur. Bu şemalar; duygusal yoksunluk, terk edilme, kuşkuculuk, kusurluluk, başarısızlık, bağımlılık, sosyal izolasyon, dayanıksızlık, iç içelik, statü arayıcılık, yetersiz özdenetim, haklılık, boyun eğicilik, duyguları bastırma, yüksek standartlar, fedakarlık, karamsarlık ve cezalandırıcılıktır.
Şema terapi 1980’li yıllarda J. Young tarafından ortaya atılan bir psikoterapi yöntemidir. Şema terapi daha çok bilişsel davranışçı terapiler ailesine yakın olmakla birlikte buradaki kuramlardan ve yönelimlerden farklı olarak erken dönem çocukluk yaşantılarını ve terapi ilişkisini de terapi alanına dahil etmesi bakımından bütünleyici bir terapi şeklidir. Şema terapi uyumsuz şemaları ele alır ve bilişsel, yaşantısal ve davranışsal teknikler kullanarak bu şemaların etkisini azaltmaya odaklanır. Özellikle kişilik bozukluklarının tedavisinde etkililiği kanıtlanmış bir yöntem olan şema terapi son dönemde pek çok klinisyen tarafından tercih edilmektedir.
Şema terapide uyum bozucu şemalarla çalışılırken bireyin şemalarıyla nasıl başa çıktığı araştırılır. Bu başa çıkma şekilleri genellikle üç grupta toplanmaktadır. Bunlar; teslim olma, kaçınma ve aşırı telafidir.
- Teslim olma, şema her ne derse onu kabul etme, ona göre yaşama ve şemayı doğrulama şeklinde tanımlanabilir. Örneğin, başarısızlık şeması olan bir öğrencinin şemasına teslim olduğunu derslerine çalışmamasından anlayabiliriz. Ders çalışmama durumu başarısızlığı doğuracak ve öğrencinin şeması gerçekleşmiş olacaktır.
- Şemadan kaçınma şemanın tetiklenebileceği ortamlardan uzak durmaktır. Aynı öğrenci örneğinden yola çıkarsak şemasından kaçınan bu öğrenci başarısız hissetmemek için sınavlara girmeyecek veya zorlayıcı derslerden uzak duracaktır.
- Aşırı telafi modu ise şemanın tam tersini gerçekleştirmek için yoğun bir çabaya girmek olarak açıklanabilir. Tahmin edebileceğiniz gibi aynı öğrenci eğer aşırı telafiye girecekse basit bir dersine dahi günlerce çalışmak zorunda kalacaktır.
Teslim olma, kaçınma ve aşırı telafi davranışlarının sonuçları farklı olsa da yarattığı duygu aynıdır: kaygı ve stres. Dolayısıyla şemanın varlığını çoğunlukla duygusal durumlara bakarak çıkarabiliriz.
Şema terapide şemalar kadar önemle çalışılan bir diğer alan modlardır. Şema mod başlığı altında çocuk modları, başa çıkma modları, ebeveyn modları ve sağlıklı yetişkin modları ele alınmaktadır. Her bir mod kendi içinde alt modlar içermektedir.
Klosko ve Young tarafından yazılan Hayatı Yeniden Keşfedin kitabı oldukça yalın ve anlaşılır bir dille yazılmış ve şemaları ana hatlarıyla tanımanızda yardımcı olabilecek faydalı bir eserdir. Şemalar hakkında daha çok bilgi sahibi olmak isterseniz bu kitabı okuyabilirsiniz. Ayrıca sitemizde yer alan şema terapisi eğitimi almış terapistlerimizden randevu alabilir ve şema terapiyi birebir deneyimleyebilirsiniz.